Checklist voor het klaren van rechten

Het is belangrijk dat je de rechten op werken in je archief en collectie(s) klaart wanneer je ze publiek toegankelijk wilt maken of (her)gebruiken.

Het klaren van rechten betekent dat je vaststelt of er al dan niet auteursrechten rusten op een bepaald werk en de toestemming van de rechthebbende of zijn vertegenwoordiger krijgt om je archief en/of collectie(s) juridisch correct te hergebruiken. Deze checklist overloopt alle stappen voor het klaren van rechten die op bepaalde stukken in je archief kunnen rusten. Het begrip auteur wordt hier generiek gebruikt en verwijst naar alle vormen van creaties waarop auteursrechten rusten.

Wanneer rechten klaren?

Rechten dienen geklaard te zijn vooraleer je werken en documenten hergebruikt en/of ontsluit. Klaar ook de rechten voor elk mogelijk hergebruik. Doe dit, waar mogelijk, al bij de creatie van het materiaal. Zo vermijd je achteraf lastige zoektochten naar eventuele rechthebbenden. Een overzicht van de verschillende soorten rechten vind je bij de tool Soorten rechten. Meer uitgebreide informatie over het klaren staat in het handboek ‘Rechten klaren’.

Hoe?

Stap 1: Identificeer het werk en de auteur

Wat is de titel?
Wie is de auteur?

Het is noodzakelijk om het werk te identificeren. Dit doe je aan de hand van de titel en de auteur(s).

Stap 2: Is het werk origineel en leeft de auteur nog?

Is het werk origineel? Ja / nee
Leeft de auteur nog? Ja / nee

Als het werk origineel is en de auteur nog leeft, heb je een schriftelijke toestemming nodig van de auteur of diens vertegenwoordiger. Expliciteer daarbij steeds het beoogde gebruik. Is het werk niet origineel, dan rust er geen auteursrecht op en heb je geen toestemming nodig.

Als de auteur overleden is, stel dan de vraag hoe lang dat geleden is.

Gaat het om een origineel werk en is de auteur nog geen 70 jaar overleden, dan heb je schriftelijke toestemming nodig van de erfgenamen of hun vertegenwoordiger nodig voor het beoogde gebruik.

Stap 3: Is er meer dan één auteur?

Is er meer dan één auteur? Ja / nee
Hoeveel auteurs zijn er?
Leven de auteurs nog? Ja / nee

Als het werk origineel is, meerdere auteurs heeft en deze auteurs nog leven, heb je een schriftelijke toestemming nodig van alle auteurs of hun vertegenwoordiger(s) voor het beoogde gebruik.

Zijn de auteurs overleden, hoe lang geleden zijn ze dan gestorven?

Als het werk origineel is, meerdere auteurs heeft en deze auteurs zijn nog geen 70 jaar overleden, dan heb je een schriftelijke toestemming nodig van alle erfgenamen of hun vertegenwoordiger(s) voor het beoogde gebruik. Je dient hierbij rekening te houden met de langstlevende co-auteur.

Stap 4: Heeft de auteur werk van een andere auteur in zijn werk verwerkt?

Heeft de auteur werk van anderen in zijn werk verwerkt? Ja / nee
Zo ja, heeft de auteur van het werk er dan voor gezorgd dat de rechten hierop zijn geklaard voor het bedoelde gebruik? Ja / nee
Kan de auteur van het werk ‘parodie’ inroepen voor het gebruik van de andere werken als de rechten niet zijn geklaard? Ja / nee
Wie is de auteur van de werken die zijn verwerkt in het werk dat je wenst te gebruiken?
Leeft deze auteur nog? Ja / nee

Als de auteur andere werken in zijn werk heeft verwerkt, hierbij niet de wettelijke uitzondering van de parodie kan inroepen en geen rechten heeft geklaard voor het bedoelde gebruik, heb je voor het beoogde gebruik ook schriftelijke toestemming nodig van de auteur van deze andere werken of diens vertegenwoordiger (als de auteur in kwestie nog leeft).

Als de auteur andere werken in zijn werk heeft verwerkt, hierbij de wettelijke uitzondering van de parodie inroept of verzekert rechten te hebben geklaard voor het bedoelde gebruik, moet hij in de schriftelijke overeenkomst instemmen met vrijwaring tegen mogelijke claims van rechthebbenden van deze andere werken.

Als de auteur overleden is, hoe lang geleden is hij dan gestorven?

Is hij nog geen 70 jaar overleden, dan heb je een schriftelijke toestemming nodig van zijn erfgenamen of hun vertegenwoordiger(s) voor het beoogde gebruik.

Stap 5: Heeft de auteur werk van meerdere andere auteurs in zijn werk verwerkt?

Is er meer dan één auteur? Ja / nee
Hoeveel auteurs zijn er?
Leven de auteurs nog? Ja / nee

Als deze andere werken meerdere auteurs hebben en ze leven nog, zal je voor het beoogde gebruik schriftelijke toestemming nodig hebben van al deze auteurs of hun vertegenwoordiger(s). Je dient hierbij rekening te houden met de langstlevende co-auteur.

Als de auteurs overleden zijn: hoe lang geleden zijn zij dan gestorven?

Zijn deze auteurs nog geen 70 jaar overleden, dan zal je voor het beoogde gebruik ook schriftelijke toestemming nodig hebben van hun erfgenamen of vertegenwoordiger(s). Je dient hierbij rekening te houden met de langstlevende co-auteur.

Stap 6: Bevat het werk een fotografische reproductie van een ander werk?

Bevat het werk een fotografische reproductie van een ander werk? Ja / nee
Is er een schriftelijke toestemming van de auteur? Ja / nee
Leeft de auteur nog? Ja / nee

Als je wil vertrekken van een bestaande fotografische reproductie van een werk, heb je voor het beoogde gebruik schriftelijke toestemming nodig van de auteur van deze reproductie of van zijn vertegenwoordiger. Leeft de auteur nog en je bezit de toestemming nog niet, dan zal je een schriftelijke overeenkomst met hem of zijn vertegenwoordiger moeten afsluiten.

Als de auteur overleden is, hoe lang geleden is hij dan gestorven?

Als de auteur van de fotografische reproducties nog geen 70 jaar overleden is en je bezit zijn schriftelijke toestemming niet, zal je een schriftelijke overeenkomst voor het beoogde gebruik moeten afsluiten met zijn erfgenamen of hun vertegenwoordiger(s).

Stap 7: Beeldt het werk een persoon af?

Beeldt het werk een persoon af? Ja / nee
Is er een toestemming vereist van de afgebeelde persoon? Ja / nee
Spelen er kwesties omtrent privacy? Ja / nee

Is de afgebeelde persoon geen publiek persoon (politicus, kunstenaar, ...), dan zal je een schriftelijke overeenkomst met hem of zijn vertegenwoordiger moeten afsluiten. Gaat het om een publiek persoon en spelen er zaken mee zoals zijn privéleven, dan kunnen die niet zonder zijn toestemming publiek worden gemaakt. Voor commercieel gebruik van de afbeelding, zal je organisatie hoe dan ook een schriftelijke overeenkomst met hem moeten afsluiten, zelfs als het een publiek persoon betreft.

Stap 8: Bezit jij of je organisatie al een lopende of vereiste licentie of overeenkomst tot vervreemding voor het werk?

Valt het werk onder het auteursrecht: bezit jij of je organisatie dan een licentie of overeenkomst tot vervreemding? Ja / nee
Zo ja, wat dekt deze licentie?

Als het werk onder auteursrechtelijke bescherming valt en je bezit al een licentie of overeenkomst tot vervreemding die het beoogde gebruik dekt, dan moet je geen nieuwe schriftelijke overeenkomst meer opmaken met de rechthebbende. Bezit je nog geen licentie of overeenkomst tot vervreemding voor het beoogde gebruik, dan moet wel alsnog een schriftelijke overeenkomst opgemaakt worden.

Wat wil je (aanvullend) dekken met een licentie?
- Digitalisering?
- Toegang door een geautoriseerde gebruiker via een beveiligd netwerk?
- Vrije online toegang via een open netwerk?

Het is belangrijk om in de nieuwe schriftelijke overeenkomst (of in de aanvulling op een bestaande schriftelijke overeenkomst) het beoogde gebruik te specifiëren. Om te vermijden dat nadien nog een aanvulling moet gebeuren, raden we aan het beoogde gebruik zo ruim mogelijk te definiëren en meteen een overeenkomst af te sluiten voor zowel digitalisering als voor toegang via een beveiligd netwerk en een open netwerk.

Stap 9: Wie is/zijn de auteur(s), rechthebbende(n) of zijn/hun vertegenwoordiger?

Wie vertegenwoordigt de auteur bij het sluiten van een overeenkomst?

De auteur zelf? Ja / nee
- Is de auteur zeker dat hij rechten niet heeft afgestaan? Ja / nee
Vertegenwoordiger van erfgenamen? Ja / nee
Vennootschap voor collectief rechtenbeheer? Ja / nee

Het is belangrijk om te achterhalen met wie je een schriftelijke overeenkomst moet opmaken. De auteur of zijn erfgenamen kunnen hun rechten in beheer hebben gegeven aan een collectieve beheersvennootschap. In dat geval sluit je geen rechtstreekse overeenkomst af met de auteur of erfgenamen, maar met deze vennootschap.

Bij opmaak van een schriftelijke overeenkomst met de auteur of zijn erfgenamen, moet gegarandeerd worden dat de rechten niet zijn afgestaan. In de schriftelijke overeenkomst moeten zij instemmen met een vrijwaring tegen mogelijke claims van beheersvennootschappen. In de overeenkomst kan je zelfs een clausule opnemen waarin de licentiegever verplicht wordt het lidmaatschap met de beheersvennootschap op te zeggen als deze een claim indient.

Stap 10: Aandachtspunten bij het sluiten van overeenkomsten bij specifieke werken

Bibliografische werken of werken die bibliografische werken bevatten

Een bibliografisch werk wordt vaak uitgegeven door een uitgever aan wie de auteur de uitgaverechten heeft overgedragen. Niet de auteur, maar de uitgever zal dan de toelating moeten verlenen.

Muzikale werken of werken die muziek bevatten

Een muziekwerk wordt vaak uitgegeven door een muziekuitgever aan wie de auteur de uitgaverechten heeft overgedragen. De muziekuitgever kan dan toelating verlenen in naam van de auteur.

De producent van een muziekopname heeft daarnaast afzonderlijke (naburige) rechten (50 jaar na de eerste vastlegging) en moet ook instemmen. Indien de opname aan het publiek wordt meegedeeld binnen de 50 jaar na vastlegging, wordt die termijn verlengd met 70 jaar te tellen vanaf het moment van de publieke openbaarmaking.

Ook muzikanten hebben afzonderlijke (naburige) rechten op een muziekopname. Indien de opname binnen de eerste 50 jaar na creatie publiek openbaar wordt gemaakt, wordt de beschermingstermijn van hun naburige rechten verlengd met 70 jaar te tellen vanaf het moment van de publieke openbaarmaking. Zij moeten dus eveneens toestemmen. In de praktijk dragen muzikanten hun rechten echter vaak over aan de producenten van de muziekopname.

Audiovisuele werken of werken die een audiovisueel werk bevatten

De wet gaat ervan uit dat, tenzij anders afgesproken, de filmregisseur en anderen die een creatieve inbreng hebben gehad bij de realisatie van de film, hun vermogensrechten hebben overgedragen aan de producent. In vele gevallen zal dus de toestemming van de producent vereist zijn in plaats van die van bijvoorbeeld de filmregisseur.

De producent van een audiovisueel werk zelf heeft ook afzonderlijke (naburige) rechten (tot 50 jaar na de eerste registratie) en moet dus altijd toelating verlenen – zelfs als werd afgesproken dat de filmregisseur en de anderen die een creatieve inbreng hebben gehad bij de realisatie van de film, hun vermogensrechten niet aan hem overdragen.

Als het werk afkomstig is van een uitzending, moet ook de omroep toestemming geven. Acteurs hebben in dat geval ook afzonderlijke (naburige) rechten (tot 50 jaar na de eerste uitzending) en moeten ook toelating verlenen. In de praktijk dragen acteurs vaak hun rechten over aan filmproducenten.

Voor zowel producenten van audiovisueel werk als voor omroepen geldt dat hun naburige rechten met 50 jaar verlengd worden wanneer het werk binnen de eerste 50 jaar na creatie publiek openbaar wordt gemaakt. De termijn van de verlenging gaat in vanaf het moment van openbaarmaking.