Inventarisatie van audiovisuele en digitale archieven in de podiumkunstensector (stand van zaken)
De afgelopen maanden namen Het Firmament, Kunstenpunt en PACKED vzw het initiatief om een inventaris te maken van de audiovisuele en digitale archieven in de podiumkunstensector. Ongeveer 170 podiumkunstenorganisaties werden in het kader van deze inventaris gecontacteerd. De nadruk lag hierbij voornamelijk op podiumkunstenorganisaties die vandaag structureel worden gesubsidieerd door de Vlaamse overheid. Alhoewel er de komende maanden nog zal worden voortgewerkt aan een verdere aanvulling en verfijning van de gegevens, is ondertussen een eerste stand van zaken opgemaakt.
Vrijwel alle (podium)kunstenorganisaties beheren vandaag een audiovisueel archief met o.m. opnamen van eigen voorstellingen en repetities. Deze audiovisuele archieven zijn niet alleen vandaag belangrijk voor promotie en hernemingen, maar zullen in de toekomst ook cruciaal zijn als erfgoed van de (podium)kunsten in Vlaanderen. Ze zijn vandaag weinig toegankelijk, zelfs intern. Bovendien worden ze in hun voortbestaan bedreigd omdat ze worden bewaard op dragers die in onbruik zijn geraakt en waarvoor de afspeelapparatuur ontbreekt. Een soortgelijk probleem stelt zich vaak bij de langetermijnbewaring van digitale archieven en collecties (ook voor het niet-audiovisueel materiaal). Het is dus hoog tijd om iets te ondernemen!
Voor audiovisueel materiaal is digitalisering een mogelijke oplossing. Omdat de digitalisering van deze audiovisuele archieven de capaciteit van de individuele organisaties overstijgt, willen Kunstenpunt, Het Firmament en PACKED vzw onderzoeken of een centraal gecoördineerde aanpak mogelijk is. Het opmaken van een (kwantitatieve) inventaris is een eerste stap om een dergelijke centraal gecoördineerde aanpak mogelijk te maken. Zoals bij ieder digitaliseringsproject, moet ook hier eerst een duidelijk beeld bekomen worden van de omvang en de aard van het te digitaliseren materiaal. Daarom was het noodzakelijk om de hoeveelheid audiovisueel archiefmateriaal per type drager te tellen. Omdat digitaal archiefmateriaal een duurzame bewaring en beheer vereist, peilden we meteen ook naar de huidige omgang met digitale opslag.
Deze bevraging gebeurde in overleg met VIAA, dat in 2012 werd opgericht door de Vlaamse Regering om het digitaal erfgoed van Vlaanderen op een duurzame manier te bewaren en toegankelijk te maken (voor meer info, zie hier). VIAA heeft toegezegd om de digitalisering van audiovisuele archieven en de bewaring van digitale archieven en collecties uit de podiumkunstensector op te nemen in haar strategische plan (voor de periode vanaf 2016) dat het deze zomer bij de Vlaamse Regering zal indienen.
Van ongeveer een zestigtal podiumkunstenorganisaties werd een bruikbare inventaris bekomen. Dat betekent een bruikbare respons van ongeveer 36%. Ook enkele andere podiumkunstenorganisaties hebben gereageerd, meestal met de boodschap dat zij in de periode maart-mei geen tijd konden vrijmaken om een dergelijke beknopte inventaris te maken. De organisaties waarvan we bruikbare informatie hebben bekomen zijn: Action Scénique, Alibi Collectief, Bij'De Vieze Gasten, Bloet, Braakland/Zhebilding, CAMPO, Compagnie Barbarie, Compagnie Tartaren, Damaged Goods, DE MAAN, De Roovers, deSingel / Theaterfestival, De Werf (Brugge), FroeFroe, Globe Aroma, het KIP, HETPALEIS, Kaaitheater, NONA, Koninklijk Jeugdtheater (KJT), Kopergietery, Klein Verzet, Kunstenfestivaldesarts, Kunst/Werk, Kwaad bloed, Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS), Laika, Les Ballets C de la B, LOD muziektheater, luxemburg, Margarita Production, MartHa!tentatief, MiramirO, Muziektheater Transparant, Needcompany, NTGent, Ontroerend Goed, Opera Vlaanderen Ballet Vlaanderen, Rocsa, Rosas, Sering, STUK, t'arsenaal, TG Ceremonia (via Museum Dr Guislain), tg STAN, Theater Aan Zee, Theater De Spiegel, Theater Malpertuis, Theater Pantalone!, Theater Stap, Toneelhuis, TRISTERO, Tuning People, Tutti Fratelli, Ultima Vez, Victoria Deluxe, Vooruit, WALPURGIS, wp Zimmer en Zuiderpershuis (via Amsab-ISG). Samen bieden deze organisaties een mooie doorsnede van de door de Vlaamse overheid gesubsidieerde podiumkunstensector.
Enkele conclusies
Conclusies audiovisueel archief
- Wat de audiovisuele archieven van de respondenten betreft, komen we momenteel uit op 26.936 dragers die in aanmerkingen komen voor digitalisering.
Meest vookomende dragerformaten | Aantal stuks |
---|---|
Film | |
16 mm | 85 stuks |
8 mm / Super 8 | 53 stuks |
Video analoog | |
1/2" VHS | 5.456 stuks |
1/2" Betacam SP | 1.028 stuks |
Video8 | 847 stuks |
Hi8 | 777 stuks |
3/4" U-matic | 387 stuks |
1/2" Betacam (niet verder gespecifieerd) | 99 stuks |
1/2" Betacam | 55 stuks |
Video digitaal | |
1/4" DV | 4.792 stuks |
DVD | 3.577 stuks |
1/4" DVCAM | 326 stuks |
Digital8 | 113 stuks |
1/2" Digital Betacam | 169 stuks |
Audio analoog | |
(compact) audio cassette | 2.117 stuks |
1/4" audio tape (open spoel) | 1.330 stuks |
gesneden grammofoonplaat | 255 stuks |
Audio digitaal | |
compact disc (cd) | 2.733 stuks |
digital audio tape (DAT) | 1.509 stuks |
minidisc | 583 stuks |
- De videodragers vormen het grootste deel van de archieven: 17.958 dragers of 66,7% van de totale omvang. De audiodragers bedragen 8.594 stuks of 31,9%. Film is goed voor 247 stuks of 0,9%. Zowel bij video als audio zijn de digitale dragers iets meer vertegenwoordigd dan de analoge dragers. Dit betekent waarschijnlijk dat minstens de helft van alle dragers niet ouder is dan twintig jaar.
- De meest populaire videoformaten zijn 1/2" VHS en 1/4" DV. Professionele (analoge en digitale) videodragers zijn zwaar ondervertegenwoordigd. Dragers die veel voorkomen in de omroepsector zoals 1/2" Digital Betacam en de verschillende types 1/2" Betacam, vormen slechts 7,5% van alle videodragers (of 1.351 stuks).
- Fragiele videotapeformaten als Video8, Hi8, 1/4" DV, 1/4" DVCAM en Digital8 zijn sterk vertegenwoordigd (25,4% of 6.855 stuks). Ook weinig duurzame optische schijfjes als CD-R en DVD-R zijn sterk vertegenwoordigd; vermoedelijk vertegenwoordigen ze ongeveer 23% van de totale omvang.
- Bijna nooit werd het audiovisueel materiaal gecatalogiseerd door de podiumkunstenorganisaties. De inhoud is in het beste geval enkel af te leiden op basis van beknopte aantekeningen op de dragers. Verder onderzoek is daarom nodig.
- Er is een ongelijke spreiding tussen de archieven. De twaalf grootste archieven (20% van het totale aantal respondenten) zijn samen goed voor 17.020 dragers (63,2% van de totale omvang). Er is bovendien een zeer groot verschil in omvang tussen het grootste audiovisuele archief (Rosas, 4.436 stuks of 16,5% van de totale omvang) en het kleinste archief (NONA, 2 stuks of 0,00007 %).
- Dans is zeer sterk vertegenwoordigd in de inventaris, en dit is niet alleen te danken aan het grote archief van Rosas. Onder de vijf grootste archieven zijn drie het archief van dansgezelschappen; ze zijn samen goed voor 8.872 dragers (of 32,9% van de totale omvang). Zes dansorganisaties (Rosas, Ultima Vez, Damaged Goods, Les Ballets C de la B, Kwaad Bloed en Kunst/Werk) beheren 10.040 dragers (of 37,3%). Indien we ervan uitgaan dat de archieven van enerzijds Opera Vlaanderen Ballet Vlaanderen en Needcompany en anderzijds de vertegenwoordigde festivals en kunstencentra ook registraties van dansproducties bevatten, dan kunnen we aannemen dat dans ruim 40% vertegenwoordigt in het totale aantal. De sterke aanwezigheid van dans is ongetwijfeld te wijten aan het feit dat bij dans audiovisuele registratie (nog) belangrijker is dan bij (tekst)theater.
- Uit de rondvraag blijkt spijtig genoeg ook dat een aantal podiumkunstenorganisaties in het verleden digitalisering op een weinig duurzame manier hebben aangepakt. Enkele respondenten hebben niet alleen videobanden gedigitaliseerd naar DVD of andere minderwaardige archiveringsformaten, maar vervolgens ook de videobanden weggegooid. Hierdoor wordt nu de kans gemist om alsnog het materiaal op een hoogwaardig materiaal te digitaliseren; de mogelijkheden op (her)gebruik van het materiaal worden zo beperkt.
Conclusies digitaal archief
- Niet alleen de kwaliteit van reeds uitgevoerde digitaliseringen baart zorgen maar ook de duurzaamheid van de digitale bewaring. Opmerkelijk minder respondenten (slechts 38 van de 61 respondenten) hebben de zeer beperkte set vragen over hun digitaal archief ingevuld. Uit de ontvangen antwoorden blijkt dat geen enkele van de respondenten zijn digitaal archief bewaart in een e-depot. Dit is op zich niet opmerkelijk omdat ook in de cultureel-erfgoedsector momenteel nauwelijks organisaties gebruik kunnen maken van een e-depot. Maar ook de opgeslagen bestanden worden door de podiumkunstenorganisaties in de meeste gevallen niet of onvoldoende periodiek gecontroleerd, en ook de procedures voor back-up zijn in vele gevallen weinig optimaal. Een opmerkelijk aantal podiumkunstenorganisaties vermelden ook kanalen die enkel geschikt zijn voor ontsluiting en dus niet voor archivering (YouTube, Vimeo, Facebook, website) als dragers voor archivering. Ook voor de bewaring van ander materiaal dan audiovisueel materiaal maken veel podiumkunstenorganisaties nog steeds gebruik van weinig duurzame dragers als optische schijfjes (CD-R en DVD-R). Ook kwetsbare mobiele dragers als externe harde schijven worden veelvuldig gebruikt. Bij enkele podiumkunstenorganisaties hebben ook clouddiensten als Dropbox en Google Drive hun intrede gedaan.
- De totale omvang van het digitale archief van de 38 respondenten bedraagt 185,64 TB. Alhoewel we over te weinig gedetailleerde gegevens beschikken om zeker te zijn, is de verwachting dat het grootste deel van deze digitale archieven bestaat uit audiovisueel materiaal en fotomateriaal.
- Ook met betrekking tot het digitale materiaal is er een ongelijke spreiding tussen de archieven. De acht grootste digitale archieven (ongeveer 20% van het totale aantal respondenten) zijn samen goed voor 178,16 TB (96% van de totale omvang). Er is bovendien een nog groter verschil in omvang tussen het grootste digitale archief (opnieuw Rosas, 82 TB of 44,1% van de totale omvang) en het kleinste archief (Tuning People, 6 GB of 0,00003 % van de totale omvang) bij het digitaal materiaal.
- Ook dans is zeer sterk vertegenwoordigd met betrekking tot het digitale materiaal. Naast Rosas behoren ook Ultima Vez en Kwaad Bloed tot de zes podiumkunstenorganisaties met de grootste digitale archieven. Vooral dankzij Rosas en Ultima Vez vertegenwoordigen zij 63,9% van de totale omvang.
- Opvallend is dat met betrekking tot digitaal materiaal naast Rosas en Ultima Vez ook opnieuw de sociaal-artistieke werkplek Victoria Deluxe terugkeert als één van de grootste archieven. De grote kunstencentra Kaaitheater en Vooruit, die een kleiner audiovisueel archief hebben, behoren eveneens tot de zes organisaties met de grootste digitale archieven.
- De grootste digitale archieven in de podiumkunstensector doen qua omvang niet onder voor erfgoedinstellingen die structureel gesubsidieerd worden door de Vlaamse overheid.
Uit de reeds beschikbare gegevens blijkt duidelijk dat, net als in de cultureel-erfgoedsector, een duurzame digitalisering en bewaring bij alle podiumkunstenorganisaties de eigen mogelijkheden ver overstijgt. Uit meerdere gesprekken is ook gebleken dat men graag beroep zou kunnen doen op een gespecialiseerde partner om de duurzame bewaring van zowel het audiovisuele als het digitale archief. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is echter de financiële haarbaarheid van dit partnerschap.