'Archief voor de toekomst': e-publicatie over het behoud en beheer van nalatenschappen van kunstenaars
Ooit stilgestaan bij de erfenis van een kunstenaar? Wat gebeurt er met het werk als de kunstenaar niet meer leeft of om andere redenen niet meer in staat is daar zelf voor te zorgen? Wie krijgt de rechten? Wie beheert het archief en de collectie? Kunst beschouwen we als kostbaar erfgoed, maar wordt alles wat wij van waarde vinden ook bewaard? En is de economische waarde daarbij onze belangrijkste maatstaf, of zouden we meer waarden tegen het licht moeten houden?
PACKED vzw werkte in kader van het TRACKS-project mee aan het onderzoek "Archief voor de toekomst" van bkkc en delen van de TRACKS-website werden gebruikt in de gelijknamige publicatie.
Tijdens hun carrière brengen kunstenaars hun werk, en soms ook hun archief, zo goed mogelijk onder in het publieke domein. Op plekken waar ze toegankelijk zijn voor publiek en onderzoek. Dat doen ze door werken te verkopen, maar ook door deze te schenken of in bruikleen te geven. Zo worden delen van hun oeuvre opgenomen in collecties van musea, verzamelaars, de overheid, bedrijven of instellingen. Daar kunnen de werken en het archief rekenen op aandacht en een toekomst. Maar veel werk komt daar niet vanzelfsprekend terecht. In de komende jaren krijgen we op grote schaal te maken met vrijkomende nalatenschappen van beeldend kunstenaars. Wat gaan we daar mee doen? De musea hangen vol, de depots puilen uit. Overheden verkopen de oogst van Contraprestatie en BKR. Buiten de absolute top staan de prijzen op de markt onder druk.
Veel collecties en archieven worden beheerd door de kunstenaar zelf of worden eigendom van erven of een voor dat doel opgerichte stichting. Niet zelden bevinden zich omvangrijke collecties in eigen beheer. Het gaat niet alleen om onverkochte voorraad, schetsen of onvoltooide werken. Ook gekoesterde sleutelwerken zijn te vinden in zulke collecties. Werken die tot het beste behoren dat de kunstenaar heeft voortgebracht. En cultuurhistorisch waardevol archief. Ons erfgoed voor de toekomst. Deze collecties en archieven in eigen beheer bevinden zich zelden in een toekomstbestendige situatie. De zorg is in handen van een enkel individu of van een kleine groep vrijwilligers. De zorg voor de lange termijn is niet veilig gesteld.
bkkc, het brabants kenniscentrum voor kunst en cultuur, deed samen met een aantal studenten onderzoek naar kunstenaarsnalatenschappen: de omvang, de situaties – en hoe je er als kunstenaar en als nabestaanden mee om kunt gaan. Het resultaat van dit project 'Archief voor de Toekomst' is een praktisch e-book vol ervaringen en handreikingen. Van beschrijven, selecteren en onderbrengen tot het regelen van de nalatenschap bij de notaris. Kunstenaars lezen welke voorzorgsmaatregelen zij kunnen nemen om de taak van hun nabestaanden straks te verlichten. Nabestaanden krijgen een handreiking die hen door het sterk vernetwerkte kunstenveld heen leidt en in aanraking brengt met tips, tools en instanties die hen de helpende hand kunnen bieden. Denk bijvoorbeeld aan het kiezen van een rechtsvorm en het prioriteren van de taken die de zorg voor de nalatenschap met zich meebrengt.
De publicatie biedt een blik op het speelveld, stelt de spelers voor en bespreekt het spelverloop. Om de publicatie in de toekomst up-to-date te kunnen houden is gekozen voor de digitale vorm. 'Het oeuvre als inzet' is daarom alleen verkrijgbaar als ebook.
"Ik ken erfgenamen van een kunstenaar, die hebben een schuurtje op hun landgoed, zo groot als deze ruimte, daar staan papa's kunstwerken in, keurig opgestapeld. De deur van die schuur hebben ze 25 jaar geleden dicht gedaan. De schuur is onder klimop verdwenen. Niemand heeft zin om daar te gaan zoeken naar een schilderij want dan krijg je onmiddellijk buikpijn, het ruikt er naar paddenstoelen in het bos. That's reality... niemand wil daar geld in steken of zijn levenstijd aan opofferen. (…) Soit. Het is het karma van alle achterblijvers van kunstenaars: weduwen, kinderen. Dat is een grote last. Ik durf er niks zinnigs over te zeggen." Waldo Bien, beeldend kunstenaar, hoeder van het oeuvre van Jacobus Kloppenburg, Amsterdam
De publicatie is te bestellen voor €9,99 via deze link.
Meer informatie over dit project is te vinden op www.bkkc.nl/archiefvoordetoekomst.